Helaas is haar naam, in tegenstelling tot die van tijdgenoten als John Rawls, Bernard Williams, Isaiah Berlin en Hannah Arendt, naar de achtergrond verdwenen. Onterecht, want als de eerste vrouwelijke Professor of Government aan Harvard en voorzitter van de American Political Science Association heeft ze blijvende invloed uitgeoefend op het hedendaags liberalisme en de rechtswetenschap. Zo is haar werk Faces of Injustice één van de belangrijkste werken voor de victimologie en is zij een belangrijke inspiratie voor denkers als Seyla Benhabib en Michael Walzer. Voor actuele thema’s als vluchtelingenproblematiek, surveillance, slachtoffercultuur, sociaal onrecht, activisme en burgerschap blijft haar werk angstaanjagend relevant. Hoog tijd dus om dieper in Shklars denken te duiken!
Anders dan andere liberale filosofen zoekt Shklar géén toevlucht in modellen van de menselijke natuur, een abstracte natuurstaat of een hypothetische ‘originele positie’. Een liberaal die de naam waardig is, richt zich niet op een ideaal, maar op de historische werkelijkheid en de imperfecte politieke realiteit. Shklars liberalisme kent geen ‘summum bonum’, een hoogste goed dat voor allen bereikt moet worden, maar alleen een ‘summum malum’: een ergste kwaad dat zo veel mogelijk vermeden moet worden. Zoals te lezen in bovenstaand citaat van Rorty, is dit ergste kwaad ‘de wreedheid’ en de angst die zij bij haar slachtoffers inboezemt. Shklar betoogt dat individuen pas het leven naar eigen inzicht kunnen invullen voor zover zij vrij zijn van angst.
Die angst kent tal van vormen en oorzaken. Maar of dit nu een racistische politieagent, een ongeïnteresseerde ambtenaar, een achterhaalde wet of een uitbuitende werkgever is: angst begint altijd bij de verhouding tussen machtigen en onmachtigen. Een liberaal hecht aan instituties die deze macht spreiden: pluralisme, een bescherming van de privésfeer en beleid dat ongelijkheden bestrijdt, vormen hiervoor de belangrijkste voorwaarden. Niet alleen de overheid, maar ook burgers hebben hierin een aandeel en een verantwoordelijkheid. Dat betekent niet dat angst volledig uit te bannen is en in sommige gevallen is zij zelfs noodzakelijk voor de publieke orde. Daarmee is de kous echter niet af: het oneindige en onuitroeibare leed in de wereld vereist alsnog een politiek antwoord. Shklars politieke filosofie moedigt ons aan om niet te vervallen in cynisme, én niet te vluchten in hoge idealen: veroordeel wreedheid waar het zich voordoet, wees je ervan bewust dat slachtoffers niet meer of minder zijn dan jijzelf, ken je verantwoordelijkheden als burger, maar wees tegelijk sceptisch over wat je kunt bereiken.
Tijdens deze editie van Felix & Sofie pogen we enige verandering teweeg te brengen in de relatieve onbekendheid van Shklar en haar relevantie voor hedendaagse debatten en vraagstukken te tonen. Enerzijds zullen wij ons richten op haar unieke liberale visie, haar gevoeligheid voor de menselijke psychologie en sceptische houding ten opzichte van idealen en illusies, anderzijds werpen wij vanuit Shklars oogpunt een blik op onze huidige politieke realiteit.
Josette Daemen is politiek filosoof en promoveert aan het Instituut Politieke Wetenschap in Leiden. Haar proefschrift gaat over de relatie tussen zekerheid - 'security' - en grote waarden als vrijheid, gelijkheid, welzijn, en democratie. Ze zit in de redactie van het tijdschrift Socialisme & Democratie en schrijft regelmatig voor filosofieblog Bij Nader Inzien, Leids Universitair Weekblad Mare, en NRC.
Anne Polkamp schrijft over filosofie, literatuur en feminisme. Ze studeerde Nederlands en Filosofie in Utrecht en promoveerde aan de KU Leuven op klimaatrechtvaardigheid en de filosofie van Iris Marion Young. Daarnaast is ze redacteur van filosofieplatform Bij Nader Inzien.
Martijn Visser studeerde rechten en filosofie in Leiden en Nijmegen. Op dit moment is hij werkzaam bij de Mr. Hans van Mierlo Stichting, het wetenschappelijk bureau van D66. Daar doet hij onderzoek naar democratische vernieuwing en probeert hij de ideeënstrijd in de politiek nieuw leven in te blazen.
Programma en moderatie: Werner van Rossum en Alrun Bernhard
Zaaldeuren openen om 19:30, wees graag op tijd (dus voor de start van het programma).
Tickets zijn € 9,75 of € 7,50 (studenten en stadspashouders)
De afgelopen edities van Felix & Sofie verkochten uit. Zorg er dus voor dat u een kaartje koopt vooraf aan de editie.