Zulke vragen zijn niet gemakkelijk te beantwoorden. Zo kent bijvoorbeeld Nietzsche’s idee van ‘De Eeuwige Wederkeer van Hetzelfde’ zowel een fysische als ethische uitleg, al zouden die beiden geen recht doen aan Nietzsche’s ervaring in Sils Maria, waar het idee ‘tot hem gekomen zou zijn’. Of neem de befaamde woorden ‘God is Dood’ en het daartoe behorend ‘nihilisme’, schitterend verwoord als hij schrijft: ‘waarheen bewegen wij ons? Weg van alle zonnen? Vallen we niet voortdurend? Zowel naar achter als naar opzij, als naar voren, naar alle kanten? Is er nog een boven en onder? Dwalen we niet als door een oneindig niets?’. Hoe aantrekkelijk Nietzsche soms ook lijkt, ontsnappen uit het labyrint van zijn denken is geen eenvoudige taak, in het bijzonder omdat Nietzsche verenigen met zichzelf al een onmogelijke opgave lijkt te zijn.
Deze moeilijkheden trekken zich bovendien lijnrecht door naar de receptie van Nietzsche. Zijn definitie van de mens als ‘het nog niet vastgestelde dier’ inspireerde vele existentialisten waaronder Camus en Marcel, terwijl zijn concept ‘Übermensch’ door Hitler en consorten werd ingezet als fundering van het Nazisme. Anderzijds stelde Heidegger dat het idee van ‘De Wil tot Macht’ zou tonen dat Nietzsche de ‘laatste metafysicus’ was, terwijl Deleuze Nietzsche juist presenteert als een van de grondleggers van zijn zogenaamde ‘metafysica van verschil’. Tot slot is Nietzsche terecht veelvuldig bekritiseerd vanuit feministische hoeken omwille van zijn misogyne uitingen; tegelijkertijd lijken uitspraken als ‘de aarde is ziek en de ziekte heet de mens’ weer zeer vroege en provocerende vormen van progressief ecologisch denken te bevatten.
Nietzsche, zo blijkt, uit zich op onverenigbare wijzen, en die moeilijkheid neemt alleen maar toe in de handen van verschillende auteurs. Welke Nietzsches zijn er nu precies en hoe zijn die tot stand gekomen? Hoe moeten we omgaan met die vele verschijningsvormen en wat voor kracht dragen die in zich? En wat vergt dit van ons bij het lezen van Nietzsche? Op deze avond pogen we enkele gezichten van Nietzsche te ontrafelen. Dat doen we met de volgende sprekers:
Johan de Jong is universitair docent Continentale Filosofie aan de Universiteit Leiden. In het verleden was hij werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij promoveerde in 2015, en aan de Universiteit Utrecht. Van zijn hand verscheen The Movement of Showing(2020) en hij publiceert daarnaast regelmatig over Kant, Hegel, Heidegger, Nietzsche en Derrida. Met Paul van Tongeren redigeerde hij Een Boek voor Iedereen en Niemand: Nietzsches Zarathoestra Lezen, wat in januari 2024 bij Boom werd uitgegeven. Momenteel is hij als postdoc verbonden aan het project “Nietzsche: Experiment en Nihilisme” aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Henk Manschot studeerde theologie in Nederland, filosofie aan de Universiteit van Parijs (Sorbonne) en politieke wetenschappen aan het Institut libre des Sciences Politiques, eveneens in Parijs. Hij was hoogleraar filosofie en ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht (1989 – 2004) en van 1996 tot 2000 tevens rector van deze instelling. Van 2004 – 2014 was hij medeoprichter en directeur van het Kosmopolis Instituut. Zijn filosofisch werk kent twee zwaartepunten: ethiek van de zorg voor mens en aarde en politieke ethiek, in het bijzonder (wereld-)burger zijn als bewoner van de aarde. Van zijn hand verscheen (o.a.) Blijf de aarde trouw: Pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie wat in april 2020 bij Boom werd uitgegeven.
Martine Prange is hoogleraar Filosofie van Mens, Cultuur en Samenleving aan Tilburg University. In het verleden was hen werkzaam bij onder andere de Universiteit van Groningen en Universiteit Leiden en daarnaast is Martine voormalig profvoetballer. Hen werkt op het gebied van de geschiedenis van de moderne en hedendaagse continentale filosofie, de kunst- en cultuurfilosofie en de sportfilosofie. Van hun hand verscheen onder andere ‘De Waarheidscrisis: Post-truth, kritiek en media’ (2025), ‘Vrouwenvoetbal in Nederland: Spiegel en katalysator van maatschappelijke verandering’ (2017), ‘Nietzsche, Wagner, Europe’ (2016) en ‘Lof Der Mediterranee: Nietzsche’s vrolijke wetenschap tussen noord en zuid’ (2005).