Klimaatverandering zet de kaders die wij sinds de Verlichting vanzelfsprekend achten op het spel: Wie is eigenlijk de ‘mens’ die in het Anthropoceen tot geologische kracht wordt verheven? Wat is onze rol? Staat de mens wel los van (en boven) de natuur? En is ons menselijke lot niet eigenlijk toch innig verbonden met dat van de kleinste wezens, met het plankton, de insecten? Wat moeten we denken van de massale uitsterving van soorten om ons heen?
In 2019 lagen wereldwijd slechts twee landen op koers om hun doelen uit het Parijsakkoord te halen (te weten: Marokko en Gambia). Dat betekent volgens het (vaak conservatief geachte) IPCC dat we afstevenen op een opwarming van 3-4 of 4-5 graden boven pre-industrieel niveau in 2100 (rapport 2018). In een wereld van gemiddeld 4 graden extra bevindt de bewoonbare wereld zich in West-Antarctica, Canada, Noord-Europa en Rusland. Ter contrast: Zuid- en Midden- Amerika, de Verenigde Staten, Afrika, Zuid-Europa, Zuid- en Oost-Azie en Australië zijn onbewoonbaar door woestijnvorming, extreme droogte of overstromingen.
Zoals Bruno Latour het zegt hebben we een oorlog reeds verloren, al vochten we hem wellicht niet bewust. Het gevolg? We draaien met zijn allen door. De een ontkent, de ander panikeert, een derde hoopt tegen beter weten in.
De vreemde wereld waarop we leven vraagt om verandering, échte verandering. En in plaats van ons te laten verleiden tot cognitieve dissonantie, in plaats van de route van de vervreemding te nemen die ons onvermijdelijk op afstand plaatst van het geheel, blijven we deze avond dicht op de materie, en dicht op onszelf. Kan ons zelfbeeld standhouden?
Tijdens deze avond van Felix & Sofie nemen we de ecologische catastrofe als uitgangspunt om te kijken naar de conceptuele, filosofische, maar ook substantiële revoluties die komen.
Programma
Lezing Esther Jansen | Wat zijn de mogelijkheden om het mens-zijn, of onze menselijkheid, opnieuw vorm te geven? Op welke manieren zit het huidige mensbeeld ons in de weg om deze broodnodige vormen te zien, te verbeelden, en het dagelijks leven naar in te richten? Het werk van Sylvia Wynter geeft aanknopingspunten om de vraag ‘wat betekent het om mens te zijn?’ op een andere manier te beantwoorden, en laat zo de tekortkomingen van het westers idee van ‘de Mensheid’ zien. Wat kunnen we hier van leren in het licht van de huidige ecologische ontwrichting?
Lezing Lydia Baan Hofman | Volgens filosoof en bioloog Donna Haraway (2016) zijn we niet toegerust om te denken wat er op dit moment, ten tijde van ecologische crises, gebeurt – laat staan dat we onze positie tot de ecologische crises kunnen bevatten of er in ons handelen antwoord op kunnen geven. We zijn getraind in inadequate concepten en denkgewoonten. In deze lezing zal Lydia Baan Hofman de inadequate concepten van de menselijke uitzonderingspositie en het begrensd individualisme kort toelichten. Maar welke denkgewoonten hebben we nu juist wél nodig? Haraway stelt krachtige nieuwe concepten voor, zoals de composthoop, sympoiesis en antwoordelijkheid. Hoe kunnen zulke concepten ons helpen antwoord te geven op de ecologische problemen van onze tijd?
Lydia Baan Hofman (1992) werkt aan haar promotieonderzoek over Haraway’s notie van antwoordelijkheid in tijden van ecologische crises aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daar is zij actief binnen het interdisciplinaire Erasmus Initiatief Dynamics of Inclusive Prosperity. Eerder heeft ze, naast een filosofieopleiding, een academische master als filosofiedocent afgerond.
Esther Jansen (1993) heeft recent de onderzoeksmaster in Gender Studies afgerond aan de Universiteit Utrecht, en is daar nu als docent werkzaam. Zij doet vanuit feministisch perspectief onderzoek naar de manier waarop een specifiek soort humanisme ten grondslag ligt aan het westerse klimaatdebat, en kijkt naar de alternatieven die anti- en post-humanistische denkers aandragen. Het werk van de cultuurcriticus Sylvia Wynter staat hierin centraal.
Programma en redactie door Sophie van Balen